Κενάν Εβρέν

Τούρκος στρατηγός και πολιτικός. Ηγήθηκε του πραξικοπήματος της 12ης Σεπτεμβρίου 1980, του τελευταίου επιτυχημένου πραξικοπήματος κλασικού τύπου στην Τουρκία. Διατέλεσε πρόεδρος της Τουρκικής Δημοκρατίας από το 1980 έως το 1989.

Ο Αχμέτ Κενάν Εβρέν γεννήθηκε στο Αλασεχίρ της επαρχίας Μανίσα (Φιλαδέλφεια Μαγνησίας το ελληνικό της όνομα) στις 17 Ιουλίου 1917. Μετά την αποφοίτησή του από το Γυμνάσιο, εισήχθη στο Στρατιωτικό Λύκειο της Άγκυρας και στη συνέχεια στη Στρατιωτική Ακαδημία, από την οποία αποφοίτησε το 1938. Το 1944 νυμφεύτηκε τη Σεκινέ Εβρέν (1922-1982), με την οποία απέκτησε τρεις κόρες. Το 1949 αποφοίτησε από τη Σχολή Επιτελών του Τουρκικού Στρατού.

Πήρε μέρος στον Πόλεμο της Κορέας με το τουρκικό εκστρατευτικό σώμα του ΟΗΕ. Αφού ανέλαβε διάφορες θέσεις στον τουρκικό στρατό, όπως διοικητής της 4ης Στρατιάς, στις 5 Σεπτεμβρίου 1977 διορίστηκε αρχηγός του Γενικού Επιτελείου Στρατού χερσαίων δυνάμεων και στις 7 Μαρτίου 1978 αρχηγός του Τουρκικού ΓΕΕΘΑ.

Από τη θέση του αυτή ηγήθηκε του στρατιωτικού πραξικοπήματος της 12ης Σεπτεμβρίου 1980, του τρίτου στην ιστορία του τουρκικού κράτους, που ανέτρεψε τον εκλεγμένο πρωθυπουργό Σουλεϊμάν Ντεμιρέλ. Ως αιτία επικαλέστηκε την έκρυθμη κατάσταση που επικρατούσε στη χώρα από τις συνεχιζόμενες αιματηρές συγκρούσεις μεταξύ αριστερών και δεξιών και την ανάγκη να επανέλθει η ομαλότητα. Το πραξικόπημα είχε την πλήρη υποστήριξη των Αμερικανών και του ΝΑΤΟ, καθώς και την ανοχή της ΕΟΚ (σημερινής Ευρωπαϊκή Ένωσης).

Το Συμβούλιο Εθνικής Ασφαλείας, αποτελούμενο από μέλη της ανωτάτης στρατιωτικής ηγεσίας, που ανέλαβε την εξουσία, ονόμασε τον στρατηγό Εβρέν αρχηγό του κράτους, διέλυσε τα πολιτικά κόμματα και την εθνοσυνέλευση, ανέστειλε το σύνταγμα και κήρυξε στρατιωτικό νόμο.

Το στρατιωτικό καθεστώς υπήρξε ιδιαίτερα σκληρό. Επέβαλε καθεστώς λογοκρισίας, διέλυσε τα εργατικά συνδικάτα, φυλάκισε πολιτικούς αρχηγούς και κήρυξε εκτός νόμου τόσο τις οργανώσεις της αριστεράς, όσο και της άκρας δεξιάς. Στις επίσημες καταγραφές αναφέρονται περίπου 650.000 συλλήψεις, 230.000 προσαγωγές σε δίκη, 300 θάνατοι στη φυλακή, 171 θάνατοι από βασανιστήρια, 517 καταδίκες σε θάνατο και 50 εκτελέσεις.

Τον Ιούλιο του 1982 το στρατιωτικό καθεστώς έδωσε στη δημοσιότητα σχέδιο νέου συντάγματος, το οποίο επεξεργάσθηκε μία διορισμένη Συμβουλευτική Συντακτική Συνέλευση. Στις 7 Νοεμβρίου του ιδίου έτους διεξήχθη δημοψήφισμα, το οποίο ενέκρινε το νέο σχέδιο συντάγματος με το 91,4% των ψήφων.

Ο Εβρέν, ενισχυμένος από το νέο σύνταγμα, το οποίο του παρείχε αυξημένες αρμοδιότητες, παρέμεινε στη θέση του Προέδρου του Εθνικού Συμβουλίου Ασφαλείας και του Προέδρου της Δημοκρατίας, ενώ αποχώρησε οικειοθελώς από τη θέση του αρχηγού του Γενικού Επιτελείου Στρατού και αποστρατεύτηκε τον Ιούνιο του 1983. Στη θέση του Προέδρου της Δημοκρατίας παρέμεινε έως τις 9 Νοεμβρίου 1989, οπότε τον διαδέχθηκε ο Τουργκούτ Οζάλ.

Το στρατιωτικό καθεστώς παραχώρησε την εξουσία στους πολιτικούς τον Δεκέμβριο του 1983. Στις εκλογές της 6ης Νοεμβρίου επετράπη η λειτουργία τριών μόνο νέων κομμάτων, ενώ σε πολλούς παλαιούς πολιτικούς απαγορεύτηκε η επανεμφάνιση στην πολιτική σκηνή πριν από την παρέλευση μίας δεκαετίας. Ο πολιτικός που αναδείχθηκε από τη νέα κατάσταση ήταν ο 56χρονος μηχανολόγος Τουργκούτ Οζάλ (1927-1993). Λίγες ημέρες αργότερα, στις 15 Νοεμβρίου 1983, στην κατεχόμενη Κύπρο, έγινε από τον Ραούφ Ντενκτάς η ανακήρυξη του ψευδοκράτους της λεγομένης «Τουρκικής Δημοκρατίας της Βορείου Κύπρου».

Μετά την αποχώρησή του από την πολιτική, ο Εβρέν εγκαταστάθηκε στο τουριστικό θέρετρο της Μαρμαρίδας, στη νοτιοδυτική Τουρκία, και ασχολήθηκε με τη ζωγραφική. Στις 2 Μαρτίου 2007 τάραξε τα νερά της πολιτική ζωής, όταν υποστήριξε ανοιχτά την είσοδο του φιλοκουρδικού κόμματος στο τουρκικό κοινοβούλιο, προκαλώντας αντιδράσεις. Η ασυλία που απολάμβανε για πολλά χρόνια, αυτός και οι λοιποί πρωταίτιοι του πραξικοπήματος του 1980, τερματίσθηκε το 2010 με την τροποποίηση του Συντάγματος του 1982, που εισηγήθηκε η κυβέρνηση Ερντογάν. Ο Εβρέν προσήχθη σε δίκη και στις 18 Ιουνίου 2014 καταδικάσθηκε σε ισόβια κάθειρξη. Σύμφωνα με τον Στρατιωτικό Ποινικό Κώδικα της Τουρκίας θα έπρεπε να στερηθεί όλους τους βαθμούς του και να υποβιβασθεί στην τάξη του στρατιώτη.

Ο Κενάν Εβρέν πέθανε στις 9 Μαΐου 2015, σε ηλικία 98 ετών. Νοσηλευόταν στο στρατιωτικό νοσοκομείο της Άγκυρας με σοβαρά γαστρεντερολογικά προβλήματα. Η κηδεία του έγινε στην Άγκυρα στις 12 Μαΐου, χωρίς ιδιαίτερη επισημότητα. Τα πολιτικά κόμματα απείχαν σε ένδειξη διαμαρτυρίας, ενώ διαδηλωτές φώναζαν συνθήματα έξω από το νεκροταφείο.